Οπότε, ο αναρχικός ατομικιστής, έτσι όπως τον εννοώ εγώ, δεν έχει τίποτα να περιμένει {…} Θεωρώ ήδη τον εαυτό μου αναρχικό και δε θα μπορούσα να περιμένω τη συλλογική επανάσταση για να εξερθώ ή τον κομμουνισμό για να αποκτήσω την ελευθερία μου.

Renzo Novatore

Αντιλαμβάνομαι τον αναρχισμό από την πλευρά της καταστροφής. Από αυτό αποτελείται η αριστοκρατική λογική του. Η καταστροφή! Αυτή είναι η αληθινή ομορφιά του αναρχισμού. Θέλω να καταστρέψω όλα εκείνα που με υποδουλώνουν, με αποχαυνώνουν και καταπιέζουν τις επιθυμίες μου, θέλω να αφήσω τα πτώματά τους πίσω μου. Αναστολές, ενδοιασμοί, συνείδηση είναι πράγματα που κατέστρεψε το εικονοκλαστικό μου πνεύμα {…} Ναι, η εικονοκλαστική άρνηση είναι ό,τι πιο πρακτικό.

Armando Diluvi

Πρώτα απ’ όλα, δεν υπάρχει τίποτα εγγενώς πρωτογονιστικό στην κριτική στον πολιτισμό, ιδιαίτερα όταν αυτή η κριτική είναι αναρχική και επαναστατική. Τέτοιες κριτικές υπήρχαν σχεδόν από τότε που υπήρχε αναρχικό κίνημα με επίγνωση του εαυτού του και ακόμα και χωρίς καν να συνδέεται με την κριτική στην τεχνολογία ή την πρόοδο (ο Dejacque θεωρούσε πως συγκεκριμένα τεχνολογικά επιτεύγματα θα επέτρεπαν στους ανθρώπους να ξεπεράσουν ευκολότερα τον πολιτισμό και από την άλλη πλευρά, ο Enrico Arrigoni, ψευδώνυμο Frank Brand, θεωρούσε τον πολιτισμό και τη βιομηχανική τεχνολογία εμπόδια στην αληθινή πρόοδο του ανθρώπου). Το αληθινό ερώτημα, κατά τη γνώμη μου, είναι εάν ο πρωτογονισμός βοηθάει καθόλου στην κατεύθυνση μιας αναρχικής και επαναστατικής κριτικής του πολιτισμού.

Η λέξη πρωτογονισμός μπορεί να σημαίνει δύο μάλλον διαφορετικά πράγματα. Πρώτον, μπορεί απλά να σημαίνει το να κάνουμε χρήση των πραγμάτων, που ξέρουμε για τις «πρωτόγονες» κοινωνίες(1), για να ασκήσουμε κριτική στον πολιτισμό. Αυτή η μορφή πρωτογονισμού φαίνεται μάλλον ακίνδυνη. Είναι, όμως; Αφήνοντας κατά μέρους την εξάρτηση στους ειδικούς, που ονομάζονται ανθρωπολόγοι, για τις πληροφορίες για τις «πρωτόγονες» κοινωνίες, υπάρχει ακόμα ένα πρόβλημα εδώ. Οι πραγματικές κοινωνίες, που αποκαλούμε «πρωτόγονες», ήταν και είναι, όπου υπάρχουν ακόμα, αληθινές σχέσεις μεταξύ πραγματικών, ζωντανών ανθρώπων, ατόμων που αναπτύσσουν μια αλληλεπίδραση με το περιβάλλον τους. Το να τους αντιλαμβάνεται κάποιος ως μοντέλο σύγκρισης, ήδη ενέχει την πραγμοποίηση αυτών των πραγματικών σχέσεων, μετατρέποντάς τες σε κάτι αφηρημένο -το «πρωτόγονο»-, μια εξιδανικευμένη εικόνα της «πρωτογονικότητας». Επομένως, η χρήση αυτής της μεθόδου κριτικής του πολιτισμού αφαιρεί τα ανθρώπινα και ατομικά χαρακτηριστικά των αληθινών ανθρώπων, που ζουν και έζησαν αυτές τις σχέσεις. Επιπροσθέτως, αυτό το είδος κριτικής δε μας προσφέρει κανένα πραγματικό εργαλείο κατανόησης του πώς να πολεμήσουμε τον πολιτισμό εδώ και τώρα. Στην καλύτερη περίπτωση, η πραγμοποιημένη, αφηρημένη έννοια του «πρωτόγονου» γίνεται ένα μοντέλο, ένα πρόγραμμα μιας πιθανής μελλοντικής κοινωνίας.

Αυτό με φέρνει στη δεύτερη σημασία του πρωτογονισμού -την ιδέα πως οι «πρωτόγονες» κοινωνίες προσφέρουν ένα μοντέλο για τη μελλοντική κοινωνία. Αυτοί, που υιοθετούν αυτή τη μορφή πρωτογονισμού, μπορούν δικαίως να αυτοαποκαλούνται πρωτογονιστές, επειδή όσο και να το αρνούνται, προωθούν ένα πρόγραμμα και μια ιδεολογία. Σε αυτήν του μορφή, θεωρώ πως ο πρωτογονισμός έρχεται σε σύγκρουση με την αναρχική σκέψη και δράση. Ο λόγος μπορεί να βρεθεί στην παραπάνω φράση του Νοβατόρε. Απλά, αντικαταστήστε τον «κομμουνισμό» με τον «πρωτογονισμό» και τη «συλλογική επανάσταση» με τη «βιομηχανική κατάρρευση» και όλα είναι ξεκάθαρα. Κατά τη γνώμη μου, μια από τις μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ του μαρξισμού και του αναρχισμού είναι πως ο τελευταίος δεν είναι απαραίτητα μια εσχατολογική εικόνα του μέλλοντος, το οποίο περιμένουμε, αλλά ένας τρόπος να αντιμετωπίσουμε τον κόσμο εδώ και τώρα. Επομένως, η επανάσταση για τους αναρχικούς δεν είναι κάποιες ιστορικές διαδικασίες, που εγγυώνται το μέλλον, αλλά κάτι που βιώνεται και δημιουργείται εδώ και τώρα. Ο πρωτογονισμός δε είναι πιο βιώσιμος στο τώρα από τον κομμουνισμό των μαρξιστών. Είναι και αυτός ένα πρόγραμμα για το μέλλον και βασίζεται σε απρόοπτα ενδεχόμενα, που είναι πέρα από τον έλεγχό μας. Επομένως, δεν έχει να κάνει με την αναρχική πρακτική, περισσότερο από ότι έχει να κάνει με αυτήν η εσχατολογία του Μαρξ.

Έχω ήδη καταδείξει το πώς ή ίδια η αντίληψη περί «πρωτόγονων» πραγμοποιεί τις πραγματικές ζωές και σχέσεις εκείνων που τους δίνεται αυτή η ταμπέλα. Αυτό εμφανίζεται μεταξύ εκείνων των πρωτογονιστών, που προσπαθούν να πραγματοποιήσουν τις ιδέες τους στο τώρα, με τον τρόπο που καταλήγει να ορίζεται αυτή η πρακτική. Με έναν τρόπο, που θυμίζει υπερβολικά μαρξισμό, η «πρωτόγονη» ζωή μειώνεται σε μια οικονομική αναγκαιότητα, μια σειρά ικανοτήτων -το άναμμα φωτιάς με τρυπάνι, το κυνήγι χρησιμοπιώντας ένα atlatl, το να μαθαίνουν τα βρώσιμα και ιαματικά φυτά, η κατασκευή τόξου, η κατασκευή απλών καταφυγίων κλπ.-, που μαθαίνονται με σκοπό την επιβίωση. Αυτά συμπληρώνονται με λίγη φυσική πνευματικότητα, βγαλμένη από κάποιο βιβλίο ή δανεισμένη από τις new age μαλακίες, ίσως με κάποια αναφορά στην επιστροφή στη «φυσική ενότητα». Αλλά, αυτό το τελευταίο δεν είναι απαραίτητο. Η ολότητα της ζωής των ανθρώπων, που αποκαλούνται πρωτόγονοι, αγνοείται, επειδή είναι στο μεγάλο της μέρος άγνωστη και τελείως απρόσιτη σε εκείνους, που έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει εντός του βιομηχανικού καπιταλιστικού πολιτισμού, που πλέον κυριαρχεί στον κόσμο -εδώ συμπεριλαμβανόμαστε και όλοι εμείς, που εμπλεκόμαστε στην ανάπτυξη μιας αναρχικής κριτικής του πολιτισμού. Αλλά, ακόμα και στο επίπεδο των απλών ικανοτήτων επιβίωσης, ότι ακόμα και στις ΗΠΑ και στον Καναδά, όπου υπάρχουν αληθινές, αρκετά μεγάλες (αν και αρκετά κατεστραμμένες) άγριες εκτάσεις, πολύ λίγοι άνθρωποι θα μπορούσαν να συντηρήσουν τον εαυτό τους με αυτόν τον τρόπο.

Έτσι, εκείνοι που μαθαίνουν αυτές τις ικανότητες, με σκοπό να ζήσουν σαν «πρωτόγονοι» κατά τη διάρκεια της δικιάς τους ζωής, δε σκέφτονται την καταστροφή του πολιτισμού (εκτός ίσως σαν μια αναπόφευκτη κατάσταση, για την οποία είναι προετοιμασμένοι), αλλά πως θα ξεφύγουν από αυτόν. Δεν τους το καταλογίζω αυτό, αλλά δεν έχει να κάνει καθόλου με την αναρχία ή με μια κριτική του πολιτισμού. Σε ένα πρακτικό επίπεδο, είναι πιο πολύ σαν ένα πιο εξελιγμένο «παίζουμε τους ινδιάνους», όπως οι περισσότεροι κάναμε σαν παιδιά εδώ στις ΗΠΑ, και στην πραγματικότητα, παίρνεται τόσο σοβαρά. Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι που γνωρίζω, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί με την ανάπτυξη «πρωτόγονων» ικανοτήτων στο όνομα του «αναρχοπρωτογονισμού», δείχνουν το πόσο έτοιμοι είναι για αυτήν τη ζωή με το χρόνο που περνάνε μπροστά από τον υπολογιστή, στήνοντας ιστοσελίδες, λαμβάνοντας μέρος σε ιντερνετικές συζητήσεις, στήνοντας logs κλπ. Συχνά, μου φαίνονται περισσότερο σαν υπερπολιτισμένα παιδιά, που παίζουν παιχνίδια ρόλων στα δάση, παρά αναρχικοί στη διαδικασία απόρριψης του πολιτισμού.

Μια αναρχική και επαναστατική κριτική του πολιτισμού δεν ξεκινάει με καμιά σύγκριση με παλαιότερες κοινωνίες ή με μελλοντικά ιδανικά. Ξεκινάει με τη σύγκρουσή μου, τη σύγκρουσή σας, με την άμεση πραγματικότητα του πολιτισμού μέσα στις ζωές μας, εδώ και τώρα. Είναι η συνειδητοποίηση πως το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων, που αποκαλούμε πολιτισμό, μπορεί να υπάρξει μόνο κλέβοντας τις ζωές μας και σπάζοντάς τες σε κομματάκια, που χρησιμοποιεί η άρχουσα τάξη για την αναπαραγωγή της. Αυτή δεν είναι μια διαδικασία που συνέβη στο παρελθόν μια και καλή, αλλά που διαιωνίζεται κάθε στιγμή. Εδώ είναι που μπαίνει η αναρχική αντίληψη της ζωής. Κάθε στιγμή, πρέπει να προσπαθούμε να καθορίσουμε το πώς θα πάρουμε πίσω την ολότητα της ζωής μας, για να τη χρησιμοποιήσουμε ενάντια στην ολότητα του πολιτισμού. Επομένως, όπως λέει και ο Armando Diluvi, ο αναρχισμός μας είναι στην ουσία του καταστροφικός. Και ως τέτοιος, δεν έχει ανάγκη από μοντέλα και προγράμματα, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων του πρωτογονισμού. Όπως είπε και ένας παλιός νεκρός, μουσάτος κλασικός του αναρχισμού «Το πάθος για καταστροφή είναι δημιουργικό πάθος». Και είναι κάτι, που μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα. (Ένας άλλος αντιεξουσιαστής επαναστάτης, μια-δυο γενιές αργότερα, αποκάλεσε την παθιασμένη καταστροφή «ένα σίγουρο τρόπο να αντλήσεις χαρά, άμεσα»).*

Έχοντας πει τα παραπάνω, δεν είμαι ενάντια στο να φαντάζεται κανείς, με μια διάθεση παιχνιδιού, κόσμους που θα έχουν απαλλαγεί από τον πολιτισμό. Αλλά, για να ενέχουν αυτές οι φαντασίες πραγματικά το στοιχείο του παιχνιδιού και τη δυνατότητα πειραματισμού, δε μπορούν να είναι μοντέλα, που προέρχονται από αφηρημένες αντιλήψεις είτε παλιών είτε μελλοντικών κοινωνιών. Κατά τη γνώμη μου, θα ήταν καλύτερα να αφήσουμε την ίδια την αντίληψη περί «κοινωνίας» πίσω μας και να σκεφτόμαστε σχέσεις, που διαπλέκονται και αλλάζουν διαρκώς μεταξύ μοναδικών και επιθυμητικών ατομικοτήτων. Μπορούμε να παίζουμε και να πειραματιστούμε μόνο τώρα, που η επιθυμία μας για το προφανές «αδύνατο» συναντά την πραγματικότητα που μας περιβάλλει. Αν ο πολιτισμός ήταν να εξαρθρωθεί όσο ζούμε, δε θα βρισκόμασταν σε έναν κόσμο με πλούσια δάση και πεδιάδες και υγιείς ερήμους, που θα έσφιζαν από άγρια ζωή. Αντίθετα, θα βρισκόμασταν σε έναν κόσμο γεμάτο με τα απομεινάρια του πολιτισμού –εγκαταλελειμμένα κτίρια, εργαλεία, μεταλλικά σκουπίδια κλπ.(2) Εκείνοι, των οποίων η φαντασία δε μένει αλυσοδεμένη στο ρεαλισμό ή σε μια πρωτογονιστική ηθική ιδεολογία, μπορούν να βρουν πολλούς τρόπους για να εξερευνήσουν, να παίξουν και να χρησιμοποιήσουν όλα αυτά -οι πιθανότητες είναι άπειρες. Αλλά, το πιο σημαντικό είναι πως αυτό είναι μία άμεση πιθανότητα και μία, που μπορεί να συνδεθεί ρητά με την καταστροφική επίθεση στον πολιτισμό. Και αυτή η αμεσότητα είναι εξόχως ουσιαστική, γιατί εγώ ζω τώρα, εσείς ζείτε τώρα, όχι σε μερικές εκατοντάδες χρόνια, όπου ένα επιβεβλημένο πρόγραμμα, που θα είχε στόχο το πρωτογονικό ιδανικό, ίσως κατάφερνε να δημιουργήσει έναν κόσμο, όπου αυτό το ιδανικό θα μπορούσε να γίνει παγκόσμιο βίωμα -αν οι πρωτογονιστές κάνουν την επανάστασή τους τώρα και εφαρμόσουν το πρόγραμμά τους. Ευτυχώς, κανένας από τους πρωτογονιστές δε φαίνεται να στοχεύει σε τέτοια εξουσιαστικά επαναστατικά μέτρα, προτιμώντας να βασίζονται σε μια μυστικιστική μεταμόρφωση για να πραγματοποιηθεί το όνειρό τους (ίσως όπως το όραμα του φαντάσματος, που χορεύει στη θρησκεία των Ινδιάνων, σύμφωνα με το οποίο το τοπίο που κατασκεύασαν οι Ευρωπαίοι εισβολείς υποτίθεται θα ξεφλουδίσει, αφήνωντας πίσω του ένα παρθένο, άγριο τοπίο γεμάτο άφθονη ζωή).

Για αυτόν το λόγο, ίσως είναι λίγο άδικο να αποκαλείται το πρωτογονιστικό όραμα ένα πρόγραμμα (παρόλο που δε δίνω δεκάρα αν είμαι άδικος, καθώς δε με ενδιαφέρουν οι αστικές αξίες…). Ίσως, είναι περισσότερο κάτι σαν λαχτάρα. Όταν αναφέρω αυτά τα ερωτήματα σε πρωτογονιστές που γνωρίζω, μου λένε συχνά πως το πρωτογονιστικό όραμα αντανακλά τις «επιθυμίες» τους. Λοιπόν, αντιλαμβάνομαι διαφορετικά την επιθυμία από αυτούς. «Επιθυμίες», που έχουν τη βάση τους σε αφηρημένες και πραγμοποιημένες παραστάσεις -στην περίπτωση αυτή η παράσταση του «πρωτόγονου»-, είναι εκείνα τα φαντάσματα επιθυμιών(3), που καθοδηγούν την κατανάλωση εμπορευμάτων. Αυτό φαίνεται ρητά σε κάποιους πρωτογονιστές, όχι μόνο στην κατανάλωση βιβλίων θεωρητικών του πρωτογονισμού, αλλά και από τα λεφτά και/ή τις εργατοώρες που ξοδεύουν, για να αγοράσουν τις αποκαλούμενες «πρωτόγονες» ικανότητες από σχολεία που ειδικεύονται σε αυτό(4). Αλλά, αυτό το φάντασμα της επιθυμίας, αυτή η λαχτάρα για μια παράσταση, που δεν έχει καμία σύνδεση με την πραγματικότητα, δεν είναι μια πραγματική επιθυμία, γιατί το αντικείμενο μιας πραγματικής επιθυμίας δεν είναι μια αφηρημένη εικόνα, στην οποία κάποιος γαντζώνεται -μια εικόνα που μπορεί να την αγοράσει κανείς. Ανακαλύπτεται μέσα από τη δραστηριότητα και τις σχέσεις μέσα στον κόσμο, εδώ και τώρα.

Η επιθυμία, όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ, είναι κίνητρο για να δράσεις, να σχηματίσεις σχέσεις, να δημιουργήσεις. Υπό αυτήν την έννοια, το αντικείμενό της λαμβάνει υπόσταση μόνο στην ικανοποίηση της επιθυμίας, στο βίωμά της. Εδώ, και πάλι, καταδεικνύεται η αναγκαιότητα της αμεσότητας. Και είναι μόνο υπό αυτήν την έννοια, που η επιθυμία γίνεται εχθρός του πολιτισμού, στον οποίο ζούμε, του οποίου η υπαρξη βασίζεται στην προσπάθεια να αντικειμενοποιήσει όλες τις σχέσεις και τις δραστηριότητες, να τις μετατρέψει σε πράγματα, που βρίσκονται πάνω από εμάς και μας καθορίζουν, να τους βάλει ταμπέλες, να τις θεσμοθετήσει και να τις εμπορευματοποιήσει. Επομένως, η επιθυμία είναι μάλλον ένα κίνητρο, παρά μια λαχτάρα και δρα άμεσα, επιτιθέμενη σε οτιδήποτε την εμποδίζει να προχωρήσει μπροστά με δύναμη. Ανακαλύπτει τα αντικέιμενά της στον κόσμο γύρω της, όχι σαν κάτι αφηρημένο, αλλά σαν πραγματικές σχέσεις. Γι’ αυτό, πρέπει να επιτεθεί στις θεσμοθετημένες σχέσεις, που παγώνουν τη δραστηριότητα με τη μορφή της ρουτίνας, του πρωτοκόλλου, της παράδοσης, της συνήθειας -σε πράγματα, που πρέπει να γίνουν στη σειρά. Σκεφτείτε το αυτό σε συνάρτηση με τις καταλήψεις, την απαλλοτρίωση, τη χρήση του χρόνου εργασίας κάποιου για τον εαυτό του, το γράψιμο με σπρέι κλπ και πώς αυτά συσχετίζονται ρητά με την καταστροφική δραστηριότητα.

Τελικά, αν φανταζόμαστε την εξάρθρωση του πολιτισμού, τη δραστήρια και συνειδητή καταστροφή του, όχι για να εφαρμόσουμε κάποιο πρόγραμμα ή για να βιώσουμε ένα συγκεκριμένο όραμα, αλλά για να ανοίξουμε και να επεκτείνουμε δίχως τέλος τις πιθανότητες για να πραγματώσουμε τους εαυτούς μας και να εξερευνήσουμε τις δυνατότητές μας και τις επιθυμίες μας, τότε μπορούμε να ξεκινήσουμε να το κάνουμε με τον τρόπο που ζούμε εδώ και τώρα, ενάντια στο υπάρχον. Αν, αντί να ελπίζουμε για έναν παράδεισο, αδράξουμε τη ζωή, τη χαρά και το θαυμάσιο τώρα, θα ζήσουμε μια πραγματικά αναρχική κριτική του πολιτισμού, που δεν έχει καμία σχέση με την εικόνα του «πρωτόγονου», αλλά με την άμεση ανάγκη μας να μην είμαστε πλέον εξημερωμένοι, την ανάγκη μας να είμαστε μοναδικοί και όχι δαμασμένες, ελεγχόμενες και καθορισμένες ταυτότητες. Έτσι, θα βρούμε τρόπους να αδράξουμε όλα αυτά, που μπορούμε να κάνουμε δικά μας και να καταστρέψουμε όλα αυτά, που που έχουν σκοπό να μας κατακτήσουν.

Σημειώσεις:

1. Η χρήση του όρου «πρωτόγονες» -που σημαίνει «πρώτες» ή «πρώιμες»- για κοινωνίες, οι οποίες έχουν υπάρξει στο σήμερα χωρίς να αναπτύξουν πολιτισμό, ενέχει κάποιες αμφισβητίσημες υποθέσεις. Πώς γίνεται κοινωνίες, που υπάρχουν τώρα, να είναι «πρώτες» ή «πρώιμες»; Εμφανίστηκαν μόλις τώρα; Σε έναν κόσμο, που βρίσκεται μονίμως σε κίνηση, έχουν παραμείνει με κάποιον τρόπο στατικές και απαράλλαχτες; Μπορεί η ανθρώπινη ανάπτυξη να συμβεί μόνο με έναν τρόπο -όπως η ανάπτυξη πολιτισμού; Και ποια από αυτές τις κοινωνίες είναι η πραγματική «πρωτόγονη»; Σίγουρα, δεν είναι όλες ίδιες ή δεν είναι καν όμοιες. Η ομογενοποίηση είναι χαρακτηριστικό του πολιτισμού, όχι άλλων κοινωνικών πραγματικοτήτων. Έτσι, το να τις βάζουμε όλες κάτω από την ίδια ταμπέλα είναι γελοίο… Έτσι, επλέγω να βάλω τη λέξη «πρωτόγονες» σε εισαγωγικά.

2. Εδώ εννοώ συγκεκριμένα μια συνειδητή, επαναστατική, αναρχική εξάρθρωση του πολιτισμού και όχι για την κατάρρευσή του. Η κατάρρευση δε θα ήταν ένα άμεσο γεγονός, που θα συνέβαινε μια και καλή. Στη διαδικασία της κατάρρευσης, δε θα αντιμετωπίζαμε μόνο τα απομεινάρια του πολιτισμού. Θα αντιμετωπίζαμε και τα ανθρώπινα σκουπίδια του, που θα ζούσαν ακόμα, με τη μορφή των πολιτικών, που θα είχαν μετατραπεί σε πολέμαρχοι για να διατηρήσουν την εξουσία τους, έχοντας στην κατοχή τους πολύ επικίνδυνα όπλα -τα αποκαλούμενα «όπλα μαζικής καταστροφής»-, τα οποία, κατά πάσα πιθανότητα, θα χρησιμοποιούσαν με αγριότητα. Τα επακόλουθα της κατάρρευσης θα είναι πιο καταστροφικά από οτιδήποτε έχουμε δει ως τώρα.

3. Ο ποιητής William Blake μιλάει για αυτές στο έργο Ο γάμος του Παραδείσου και της Κόλασης.

4. Αυτά τα πανάκριβα σχολεία επιτρέπουν σε αυτούς, που δεν έχουν τα απαραίτητα χρήματα, να παρακολουθούν με αντάλλαγμα απλήρωτη εργασία, μια μορφή εκμετάλλευσης, που κατ’ ευφημισμόν, ονομάζεται ανταλλαγή εργασίας, ένας όρος που εφευρέθηκε από την αριστερή πτέρυγα του new age -και έτσι, αναπόφευκτα, ένα κάρο μαλακίες σχεδιασμένες για να συγκαλύψουν αυτήν την εκμεταλλευτική σχέση.

* {ΣτΜ} Η πρώτη αναφορά εννοεί το Ρώσο αναρχικό Μιχαήλ Μπακούνιν και η δεύτερη το Γάλλο αναρχοατομικιστή Zo d’Axa.

Μία μη πριμιτιβιστική εξέγερση ενάντια στον πολιτισμό

Αν εξετάσουμε ένα μεγάλο κομμάτι της τρέχουσας συζήτησης στους αναρχικούς κύκλους γύρω από τον πολιτισμό, την τεχνολογία, την πρόοδο, την “πράσινη” αναρχία εναντίον της “κόκκινης” αναρχίας κλπ., μένουμε με την εντύπωση πως η κριτική στον πολιτισμό ανέκυψε μόλις πρόσφατα εντός της αναρχικής και επαναστατικής σκέψης. Όμως αυτή η εντύπωση είναι λανθασμένη και επιζήμια για εμάς που έχουμε μια επαναστατική αντιπολιτισμική θεώρηση.

Στην πραγματικότητα, η επαναστατική αμφισβήτηση του πολιτισμού, της τεχνολογίας και της προόδου μπορεί να εντοπιστεί σε όλη την ιστορία της σύγχρονης επαναστατικής σκέψης. Ο Κάρολος Φουριέ πρόταξε την σοσιαλιστική ουτοπική “Αρμονία” του, ενάντια στη δυσαρμονία του “Πολιτισμού”. Ένας αριθμός από τους πιο ριζοσπάστες Ρομαντικούς (Μπλέικ, Μπάιρον, Σέλλευ μεταξύ άλλων) ήταν διακριτά δύσπιστοι προς τη βιομηχανοποίηση και την ωφελιμιστική λογική.

Μπορούμε όμως να φέρουμε τα πράγματα πιο κοντά σε μας, μελετώντας τους αναρχικούς του 19ου αιώνα. Σίγουρα ο Μπακούνιν δεν είχε πρόβλημα με την βιομηχανική τεχνολογία. Παρ’ όλο που δε συμμεριζόταν τη, σχεδόν μυθική, πίστη του Μαρξ στη δυνατότητα της βιομηχανικής ανάπτυξης να δημιουργήσει την τεχνική βάση για τον παγκόσμιο κομμουνισμό, ούτε αυτός έβλεπε κάτι εγγενώς εξουσιαστικό στη δομή των βιομηχανικών συστημάτων. Στην πραγματικότητα η σύλληψη του σύμφωνα με την οποία οι εργάτες θα έπαιρναν στα χέρια τους την οργάνωση της κοινωνίας μέσω των δικό τους οικονομικών και βιομηχανικών οργανώσεων, έμελλε τελικά να γίνει η βάση του αναρχοσυνδικαλισμού. (Αυτή η εξέλιξη, όμως, βασίστηκε σε μία παρεξήγηση αφού ο Μπακούνιν δήλωσε καθαρά πως μια τέτοια οργάνωση δε θα μπορούσε να αναπτυχθεί σε μια ιδεολογική βάση έξω από τον άμεσο αγώνα των εργατών, αλλά είναι μάλλον κάτι που οι εργάτες θα ανέπτυσσαν για τους εαυτούς τους, στην πορεία των αγώνων τους. Για αυτό το λόγο δεν πρότεινε κάποια συγκεκριμένη μορφή για αυτήν.) Παρ’ όλα αυτά, οι εκκλήσεις του Μπακούνιν στην “απελευθέρωση των μοχθηρών παθών” των καταπιεσμένων και των εκμεταλλευομένων φάνηκαν σε πολλούς από τους πιο λογικούς επαναστάτες της εποχής σαν ένα βάρβαρο κάλεσμα για την καταστροφή του πολιτισμού. Και ο ίδιος ο Μπακούνιν όντως μίλησε για “την απόλυτη καταστροφή του αστικού πολιτισμού” μαζί με “την καταστροφή όλων των Κρατών” και “την ελεύθερη και αυθόρμητη οργάνωση από τα κάτω προς τα πάνω μέσω των ελεύθερων ενώσεων.”

Όμως ο Γάλλος Ερνέστ Καρντερουά, σύγχρονος του Μπακούνιν, έθετε λιγότερους όρους για την απόρριψη του πολιτισμού. Λέει απλά: ” Μέσα στον πολιτισμό, φυτοζωώ• δεν είμαι ούτε ευτυχισμένος, ούτε ελεύθερος• γιατί λοιπόν θα πρέπει να επιθυμώ τη διατήρηση αυτής της αυτοκτονικής τάξης; Δεν υπάρχει πια τίποτα να διατηρηθεί από αυτό, από το οποίο υποφέρει η γη.” Έτσι εκείνος, μαζί με το Ντεζάκ και άλλους επαναστάτες της εποχής, κάνει έκκληση στο πνεύμα της βαρβαρότητας να δώσει ένα τέλος στον πολιτισμό της κυριαρχίας.
Βέβαια, η πλειοψηφία των αναρχικών της εποχής, όπως και σήμερα, δεν αμφισβητούσε τον πολιτισμό, την τεχνολογία ή την πρόοδο. Το όραμα του Κροπότκιν για κομμουνιστικοποιημένα ” Εργοστάσια, Χωράφια και Εργαστήρια” ή ” Ο Πραγματικός Πολιτισμός” του Ιωσία Γουόρεν αναπόφευκτα έχουν μεγαλύτερη απήχηση σε αυτούς που δεν είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν το άγνωστο των αναρχικών κριτικών της βιομηχανοποίησης και του πολιτισμού που συχνά δε προσφέρουν μια καθαρή εικόνα του κόσμου μετά την επαναστατική καταστροφή του πολιτισμού που μισούν.

Οι αρχές του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα το μεγάλο σφαγείο, γνωστό ως ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε μια μεγάλη ανατροπή αξιών. Η πίστη στο αστικό ιδανικό της προόδου διαβρώθηκε πέρα ως πέρα και η αμφισβήτηση του πολιτισμού αυτού καθαυτού ήταν ένα σημαντικό κομμάτι μια σειράς ριζοσπαστικών κινημάτων όπως ο ντανταϊσμός, ο ρώσικος αναρχο-φουτουρισμός και ο πρώιμος σουρεαλισμός. Αν οι περισσότεροι από τους πιο γνωστούς αναρχικούς (Μαλατέστα, Έμμα Γκόλντμαν, Μάχνο κλπ.) συνέχιζαν να βλέπουν την πιθανότητα ενός απελευθερωμένου βιομηχανικού πολιτισμού, άλλοι λιγότερο γνωστοί αναρχικοί είχαν μία άλλη οπτική. Έτσι, περίπου το 1919, γράφει ο Bruno Filippi:
Ζηλεύω τους άγριους. Και θα τους φωνάξω με δυνατή φωνή: “Σώστε τους εαυτούς σας, έρχεται ο πολιτισμός.”
Μα φυσικά: ο αγαπητός πολιτισμός μας, για τον οποίον είμαστε τόσο περήφανοι. Εγκαταλείψαμε μια ελεύθερη και χαρούμενη ζωή στα δάση για αυτήν τη φρικιαστική ηθική και υλική σκλαβιά. Και είμαστε μανιακοί, νευρασθενικοί, αυτοκτονικοί.

Γιατί θα πρέπει να με νοιάζει που ο πολιτισμός έδωσε φτερά στην ανθρωπότητα για να μπορεί να βομβαρδίζει πόλεις, γιατί πρέπει να με νοιάζει που ξέρω κάθε άστρο του ουρανού και κάθε ποτάμι της γης;

{…}
Σήμερα ο έναστρος θόλος είναι ένα μολύβδινο πέπλο που μάταια προσπαθούμε να διαπεράσουμε• σήμερα δεν είναι πια άγνωστος αλλά δύσπιστος.
{…} Δε δίνω δεκάρα για την πρόοδό τους• θέλω μόνο να ζήσω και να απολαύσω.

Τώρα, θέλω να είμαι ξεκάθαρος. Δεν αναφέρομαι σε αυτό το θέμα για να αποδείξω πως το σύγχρονο αντιπολιτισμικό ρεύμα έχει μια επίσημα αναγνωρισμένη αναρχική κληρονομιά. Αν η κριτική του για την πραγματικότητα που βιώνουμε είναι ακριβής, γιατί θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει αν εντάσσεται στο “κάδρο” της αναρχικής ορθοδοξίας; Ο Μπακούνιν και ο Καρντερουά, ο Μαλατέστα και ο Φιλίπι, όλοι οι αναρχικοί του παρελθόντος που έζησαν μέσα στον αγώνα ενάντια στην κυριαρχία όπως εκείνοι τον καταλάβαιναν, δεν προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια ιδεολογική ορθοδοξία. Συμμετείχαν στη διαδικασία δημιουργίας μιας επαναστατικής αναρχικής θεωρίας και πρακτικής, που θα ήταν μια συνεχής διαδικασία. Αυτή η διαδικασία συμπεριελάμβανε κριτικές του πολιτισμού, κριτικές της προόδου και κριτικές της τεχνολογίας (και συχνά στο παρελθόν αυτές οι κριτικές δεν ήταν συνδεδεμένες μεταξύ τους, με αποτέλεσμα, για παράδειγμα, ο Μπακούνιν να καλεί σε ” απόλυτη καταστροφή του αστικού πολιτισμού” και παράλληλα να αγκαλιάζει την τεχνολογική ανάπτυξη και τη βιομηχανοποίηση και ο Μάρκους Γκράχαμ να μιλά για την καταστροφή της “μηχανής” για χάρη ενός μη-μηχανοποιημένου πολιτισμού). Ζούμε σε διαφορετικούς καιρούς. Τα λόγια του Μπακούνιν και του Καρντερουά, του Μαλατέστα και του Ρέντσο Νοβατόρε ή οποιουδήποτε αναρχικού συγγραφέα του παρελθόντος δε μπορούν να εκληφθούν ως ένα πρόγραμμα ή ένα δόγμα που πρέπει να ακολουθήσουμε. Μάλλον δημιουργούν ένα οπλοστάσιο για να λεηλατήσουμε. Και ανάμεσα στα όπλα αυτού του οπλοστασίου υπάρχουν κ βάρβαροι πολιορκητικοί κριοί που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ενάντια στα τείχη του πολιτισμού, του μύθου της προόδου και του εδώ και καιρό αποδεδειγμένα λανθασμένου μύθου σύμφωνα με τον οποίο η τεχνολογία μπορεί να μας σώσει από τις συμφορές μας.

Ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίον η τεχνολογία έχει σίγουρα ξεφύγει από τον έλεγχο. Καθώς η μία καταστροφή διαδέχεται την άλλη, τα επονομαζόμενα ”ανθρώπινα” τοπία γίνονται όλο και περισσότερο ελεγχόμενα και μηχανοποιημένα και οι άνθρωποι συμβιβάζονται όλο και περισσότερο με τους ρόλους τους ως γρανάζια της κοινωνικής μηχανής. Ιστορικά, το νήμα που διατρέχει ότι καλύτερο υπάρχει στο αναρχικό κίνημα δεν ήταν η πίστη στον πολιτισμό ή στην τεχνολογία ή στην πρόοδο, αλλά η επιθυμία κάθε άτομο να είναι ελεύθερο να δημιουργήσει τη ζωή του/της όπως αυτός/η θέλει μέσα από ελεύθερες ενώσεις, με άλλα λόγια η ατομική και συλλογική αναδιανομή της ζωής. Και αυτή η επιθυμία είναι αυτό που κινητοποιεί τον αναρχικό αγώνα ακόμα και σήμερα. Είναι για μένα ξεκάθαρο πως το τεχνολογικό σύστημα είναι αναπόσπαστο κομμάτι του δικτύου κυριαρχίας. Έχει αναπτυχθεί για να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των αφεντικών αυτού του κόσμου. Ένας βασικός σκοπός των μεγάλου εύρους τεχνολογικών συστημάτων είναι η συντήρηση και η επέκταση του κοινωνικού ελέγχου και αυτό απαιτεί ένα τεχνολογικό σύστημα που είναι σε μεγάλο βαθμό αυτο-συντηρούμενο, με την ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση. Επομένως δημιουργείται μία καταστροφική δύναμη.

Η αναγνώριση του γεγονότος πως η πρόοδος δεν έχει καμία έμφυτη σύνδεση με την ανθρώπινη απελευθέρωση είχε ήδη γίνει από πολλούς επαναστάτες από τα τέλη του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Σίγουρα η ιστορία του 20ου αιώνα θα έπρεπε να έχει ενισχύσει αυτήν την παραδοχή. Κοιτάζουμε έναν φυσικά, κοινωνικά και σωματικά κατεστραμμένο κόσμο, αποτέλεσμα όλων αυτών που έχουν αποκαλεστεί πρόοδος. Οι εκμεταλλευόμενοι και οι καταπιεσμένοι αυτού του κόσμου δε μπορούν πλέον να επιθυμούν σοβαρά να πάρουν ένα κομμάτι από αυτήν τη σάπια πίτα ούτε να να την καταλάβουν και να την “αυτοδιαχειριστούν”. Η αναδιανομή της ζωής πρέπει αν έχει ένα άλλο νόημα στο σημερινό κόσμο. Υπό το φως των κοινωνικών μετασχηματισμών των τελευταίων δεκαετιών, μου φαίνεται πως οποιοδήποτε σοβαρό επαναστατικό αναρχικό κίνημα υπάρξει, θα πρέπει να αμφισβητήσει τη βιομηχανοποίηση και τον πολιτισμό ακριβώς επειδή οτιδήποτε λιγότερο θα μας στερήσει τα απαραίτητα εργαλεία για να πάρουμε πίσω τις ζωές μας.

Όμως η αντιπολιτισμική μου οπτική δεν είναι μια πριμιτιβιστική οπτική. Ενώ ενθαρρύνει όντως κάποιον να ερευνήσει τις προφανείς αναρχικές και κομμουνιστικές πτυχές κάποιων “πρωτόγονων” κουλτούρων, δε βασίζω την κριτική μου στη σύγκριση αυτών των κοινωνιών με τη σημερινή πραγματικότητα, άλλα στον τρόπο με τον οποίο όλοι οι διάφοροι οργανισμοί που συνθέτουν τον πολιτισμό δρουν μαζί, με σκοπό να μου κλέψουν τη ζωή και να την μετατρέψουν σε ένα εργαλείο κοινωνικής αναπαραγωγής και στο πως αυτοί μετατρέπουν την κοινωνική ζωή σε μια παραγωγική διαδικασία με σκοπό να διατηρούνται τα αφεντικά και η κοινωνική τάξη. Επομένως, είναι μια ουσιαστική επαναστατική προοπτική και θα χρησιμοποιώ οτιδήποτε από το οπλοστάσιο που ονομάζεται ιστορία της επαναστατικής σκέψης και πρακτικής, που μπορεί να ενισχύσει τον αγώνα μου. Οι “πρωτόγονοι” άνθρωποι είχαν συχνά ζήσει με αναρχικό και κομμουνιστικό τρόπο, άλλα δεν έχουν αυτήν την ιστορία επαναστατικού αγώνα από την οποία μπορούμε να λεηλατήσουμε οπλισμό για τον τωρινό μας αγώνα. Βέβαια, έχοντας πει τα παραπάνω, συνεχίζω να θεωρώ εκείνους τους αναρχοπριμιτιβιστές που αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα της επανάστασης και της ταξικής πάλης συντρόφους και πιθανούς συνενόχους.

Ο επαναστατικός αγώνας ενάντια στον πολιτισμό του ελέγχου και τους κέρδους που μας περιβάλλει, δε θα είναι η λογική προσπάθεια να καταλάβουμε τα μέσα παραγωγής. Οι καταπιεσμένοι αυτού του κόσμου φαίνεται να καταλαβαίνουν πως κάτι τέτοιο δεν είναι πια μια απελευθερωτική επιλογή (αν ήταν ποτέ). Αν για τους περισσότερους δεν είναι ξεκάθαρο ποιος ή τι είναι ο εχθρός, οι περισσότεροι καταλαβαίνουν ότι δεν έχουν τίποτα να πουν με αυτούς που έχουν την εξουσία, επειδή δε μιλούν πια την ίδια γλώσσα. Εμείς, που έχουμε καταπιεστεί από αυτόν τον κόσμο, ξέρουμε πως δε μπορούμε να περιμένουμε τίποτα από αυτόν. Αν ονειρευόμαστε ένα διαφορετικό κόσμο, δε μπορούμε να εκφράσουμε αυτό το όνειρο , επειδή εκείνος ο κόσμος δε μας παρέχει τον τρόπο να το κάνουμε. Και κατά πάσα πιθανότητα πολλοί δεν ονειρεύονται πια. Νιώθουν απλά οργή για τη συνεχόμενη υποτίμηση της ύπαρξής τους. Έτσι αυτή η επανάσταση θα είναι όντως η απελευθέρωση των “μοχθηρών παθών” για τα οποία μίλησε ο Μπακούνιν, τα καταστρεπτικά πάθη που είναι η μόνη διέξοδος για μια ελεύθερη ύπαρξη. Θα είναι ο ερχομός των βαρβάρων που προέβλεψαν ο Ντεζάκ και ο Καρντερουά. Και είναι ακριβώς τότε που οι άνθρωποι ξέρουν ότι δεν έχουν τίποτα να πουν στους αφέντες τους και ίσως μάθουν να μιλούν μεταξύ τους. Είναι ακριβώς τότε που οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι οι πιθανότητες αυτού του κόσμου δεν τους προσφέρουν τίποτα, ότι ίσως μάθουν να ονειρεύονται το αδύνατο. Αυτό το δίκτυο οργανισμών που κυριαρχεί τις ζωές μας, αυτός ο πολιτισμός, μετέτρεψε τον κόσμο μας σε μια τοξική φυλακή. Υπάρχουν τόσα που πρέπει να καταστραφούν ώστε να δημιουργηθεί η ελεύθερη ύπαρξη. Η εποχή των βαρβάρων είναι κοντά.

{…} Ας ξεχυθούν οι βάρβαροι. Ας ακονίσουν τα σπαθιά τους, ας ανεμίσουν τα τσεκούρια τους, ας επιτεθούν στους εχθρούς τους χωρίς έλεος. Ας πάρει το μίσος τη θέση της ανοχής, ας πάρει η οργή τη θέση της παραίτησης, ας πάρει η προσβολή τη θέση του σεβασμού. Ας περάσουν οι βαρβαρικές ορδές στην επίθεση, αυτόνομα, όπως αυτές ορίζουν. Και καμία βουλή, κανένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, κανένα σουπερμάρκετ, κανένας στρατώνας, κανένα εργοστάσιο ας μη ξαναφυτρώσει μετά το πέρασμά τους. Αντιμέτωπος με το τσιμέντο που ορθώνεται για να χτυπήσει τον ουρανό και τη μόλυνση που τον βρομίζει, θα μπορούσε κανείς να πει μαζί με τον Ντεζάκ πως ” Δεν είναι το σκοτάδι που θα φέρουν στον κόσμο οι βάρβαροι τούτη τη φορά, είναι το φως.”-Crisso/Odoteo